RÜYALARDAKİ BÜYÜK TEHLİKE: ‘RÜYA HIRSIZLIĞI’ VE KORUNMA YÖNTEMLERİ

Rüya Hırsızlığı: Gecenin ilerleyen saatlerinde gözlerimizi kapatıyoruz; bilincimiz uykuya teslim olurken, ruhumuz çok daha geniş bir âleme açılıyor: Rüyalar. Yüzyıllardır sanatın, edebiyatın, mistik öğretilerin ve bilimsel araştırmaların odağında yer alan rüyalar, insan zihninin en gizemli sahası olarak kabul ediliyor. Ancak son dönemde akademik çevrelerde ve dini kaynaklarda sıkça tartışılan bir mesele var: ‘Rüya Hırsızlığı’. Bu kavram, rüyaların manipüle edilmesi, unutulması veya ‘çalınması’ riskini dile getiriyor. Peki rüyalar gerçekten çalınabilir mi? Nasıl korunacağız? Bu haber dosyamızda, rüya hırsızlığının kökenlerinden modern uygulamalara, tarihsel kaynaklardan psikolojik boyuta kadar kapsamlı bir inceleme bulacaksınız.

Rüya Hırsızlığı Nedir?

Rüya hırsızlığı, uykudaki kişinin gördüğü rüyanın farklı güçler veya varlıklar tarafından değiştirilmesi, karartılması ya da tamamen silinmesi durumu olarak tarif ediliyor. Bu durumdan söz eden birçok anonim kaynak ve sözlü gelenek, “rüyayı çalan şeytani varlıklar” fikrini öne sürerken, psikologlar ve bilim insanları ise konuyu bilişsel karışıklık, bellek hataları ya da dış uyaranların etkisiyle açıklamaya çalışıyor.

Fakat “rüya hırsızlığı” tabiri herhangi bir akademik disiplinden ziyade daha çok mistik, tasavvufî ve halk inançlarına dayalı bir kavram. Buna karşın, çağdaş psikiyatri literatürü dahi, rüyaların “unutulma” sürecini tam olarak çözememiştir.

Öte yandan rüya tabircileri ve tasavvuf çevreleri, “rüya virüsü” veya “rüya hackerları” gibi metaforlarla, negatif enerjilerin rüya âlemine müdahale edebileceğini iddia ediyor. Bu çerçevede, rüyaların çalınması ya da karıştırılması ‘enerji boyutunda bir saldırı’ olarak tanımlanıyor.

Tarih Boyunca Rüya Manipülasyonuna Dair Örnekler

Antik Mısır ve Yunan

Rüya yorumuna ilk rastlanılan medeniyetlerden biri Antik Mısır’dı. Mısırlılar, rüyaları tanrılarla iletişim yolu olarak görüyordu. Rüya görmek üzere özel ‘rüya tapınakları’na giren rahipler, kendilerini ruhsal yolculuğa hazırlıyordu. Manipülasyon kavramı her ne kadar bu toplumlarda ‘rüya hırsızlığı’ adıyla geçmese de, bazı ritüellerin kötü niyetli varlıkları rüyaya sızdırmamak için yapıldığı biliniyor.

Yunan mitolojisinde ise Morpheus, rüya tanrısı olarak geçer. Ancak bazı efsanelerde, insanları aldatmak veya korkutmak için kabusları getiren başka varlıklardan söz edilir. Hatta Hypnos (uyku) ve Thanatos (ölüm) kardeşliği, rüya âleminin ne kadar savunmasız bir alan olduğunu vurgulayan bir semboldür.

İslam Kültüründe Rüya ve Rüya Emniyeti

İslam medeniyetinde rüyalar her zaman büyük bir öneme sahip olmuştur. Özellikle Nablusi gibi rüya tabir alimleri, rüyadaki sembolleri detaylı şekilde analiz edip, hayra veya şerre yormaya çalışmıştır. Ancak, “batıl rüya” kavramı da bu literatürde yer alır. Bazı rüyaların ‘şeytani’ olduğu, kişiyi korkutmak veya saptırmak amacıyla gösterildiği düşünülür.

• İbn Arabi (1165–1240), tasavvuf dünyasında rüyaların gaybî sırları ifşa edebileceğini söyleyerek, rüyayı ilahi mesajların yansıma alanı olarak tanımlamıştır. Fakat aynı zamanda, “nefsanî” ve “şeytanî” rüyaların ayırt edilmesi gerektiğini savunur.
• Fütuhat-ı Mekkiye adlı eserinde Muhyiddin İbn Arabi, rüya âleminde insan ruhunun zamansal kayıtlardan bağımsız biçimde dolaşabildiğini, ancak bu serbestliğin aynı zamanda savunmasızlık anlamına da geldiğini belirtir.

Bu kaynaklara bakıldığında, rüyayı çaldırma (veya manipüle edilme) riski, manevi literatürde uzun zamandır konuşulan bir mesele. “Çalınan rüya”, rüya sahibinin ruhsal mesajlara erişmesini engelleyebilir.

Modern Psikoloji ve ‘Çalınan Rüya’ Fenomeni

Psikoloji, rüyaların unutulmasını daha ziyade iki temel mekanizmayla açıklamaya yönelir:

1. Bilinçaltı Bastırma: Kişi, travmatik veya kaygı verici içeriğe sahip rüyayı “hatırlamak” istemez ve beyin bir çeşit savunma mekanizmasıyla o rüyayı siler.
2. Bellek Konsolidasyonu: Uyku esnasında gün içinde yaşananlar uzun süreli belleğe aktarılır. Bu süreçte rüyalara ait veriler kayda geçmeyebilir veya eksik kaydedilebilir.

Ancak kimi psikoterapi ekolleri, “rüya manipülasyonu”nu kısmen kabul eder. Özellikle dış ses, ışık veya dokunma gibi uyaranlar bazen rüya içeriğini anlık olarak değiştirebilir. Bir başka açıdan, aşırı korku veya kaygı içindeyken görülen rüyalar da gerçeğe çok uzak semboller üretebilir, bu da “yanıltılmış rüya” şeklinde algılanabilir.

Rüya hırsızlığı ise, bu açıklamaların ötesinde daha mistik bir yaklaşım sunar. Burada söz konusu olan, sıradan dış uyaranlardan ziyade, “bilinçli bir çaba veya varlık” tarafından rüyanın sabote edilmesidir.

Rüya Hırsızları Kimler Olabilir?

1) Negatif Enerji Varlıkları

Dini ve tasavvufî literatürde, rüya hırsızlığı genellikle “cin” veya “şeytani varlıkların” eylemi olarak nitelenir. Bu varlıklar, insan zihninin korumasız olduğu uyku halinde, rüyayı bozmak veya sahibine korku salmak amacıyla devreye girerler.

Batı ezoterizminde de benzer bir kavramdan söz edilebilir. Bazı okült inanç sistemlerinde “astral parazitler” olarak adlandırılan enerjiler, kişi uykudayken onun ruhsal alanına sızmaya çalışır. Buna paralel olarak, “karabasan” veya “ifrit” olarak bilinen varlıkların da, rüyada insana musallat olduğu pek çok anlatı mevcuttur.

2) Büyücüler veya Kötü Niyetli Şahıslar

Muska ve büyü pratiklerinde, hedef alınan kişinin rüyalarını karartmak veya onları kabuslarla doldurmak için ritüeller yapıldığına dair söylentiler vardır. Bu ritüeller, genellikle kenz (gizli) duaların tersi olan beddua formülleriyle veya karanlık enerjilerle gerçekleştirilir.

Dini kaynaklarda, büyünün varlığı kabul edilmekte, ancak “Allah’ın izni olmadan hiçbir etkinin tam manasıyla gerçekleşemeyeceği” de belirtilmektedir. Yine de, “kötü niyetli” kişilerin gayretleri, özellikle korunma duaları okumayan, manevi kalkanı zayıf bireyleri etkileyebilir.

3) Teknolojik Manipülasyon?

Günümüzde, “teknolojik rüya okuma” ya da “sanal gerçeklikte rüya manipülasyonu” gibi konular bilim kurgu tadı taşısa da, beyin dalgaları üzerine yapılan araştırmalar hızla ilerliyor. Elektromanyetik sinyallerle veya transkraniyal manyetik uyarım teknikleriyle uykuda bazı deneysel etkileşimler yapıldığı biliniyor. Henüz “rüyayı çalma” aşamasına gelinmese de, gelecekte bu tip girişimlerin tartışmaya açılacağı kesin.

‘Rüya Virüsü’

Rüya hırsızlığının en popüler kavramlarından biri “rüya virüsü”. Tıpkı bir bilgisayar virüsü gibi, beyin uzayını istila eden ve rüyayı çarpıtan bir enerji formu olarak anlatılır. Bu tarif, elbette metaforik yönü ağır basan bir tanımdır. Fakat metafor da olsa, insanların rüyalarında yoğun şekilde “korku, endişe, bulanıklık” hissetmesini açıklamak adına kullanışlıdır.

Bilimsel açıdan bakıldığında, “rüya virüsü” kavramı tıp literatüründe yer almaz. Ancak beyin dalgaları ve sinir iletimi konusundaki çalışmalar, dışsal bir manyetik veya elektromanyetik etkinin, beyin faaliyetini geçici süreyle bozabileceğini öne sürüyor. Eğer bu bozulma uyku anında gerçekleşirse, rüya içeriğinde sapma veya unutma meydana gelebilir.

Rüya Hırsızlığının Belirtileri

Birçok kişi şu tür deneyimler yaşadığında “rüyam çalındı mı?” diye kuşku duyabiliyor:

• Sabah Kalkınca Korkunç Bir Boşluk: Hatırlanması beklenen rüya tamamen silinmiştir. Oysa rüya çok netmiş gibi hissedilmiştir.
• Ağır Baş Ağrısı veya Yorgunluk: Uyanır uyanmaz sıradışı bir yorgunluk veya migren benzeri bir ağrı.
• Çelişkili Rüya Sahneleri: Rüya içinde sahneler kopuk, birbirine zıt veya aşırı tutarsız olabilir.
• Korku veya Dehşet Duygusu: Özellikle bir varlığın baskısı hissedilir. Uyanıldığında bir süre bu baskı hissi geçmez.

Tabii ki bu işaretler, her zaman “rüya hırsızlığı” olarak etiketlenemez. Kişinin psikolojik durumu, günlük yaşantısındaki stres, yeme-içme alışkanlıkları da aynı belirtileri doğurabilir. Yine de manevi çevreler, bu tip durumların sık tekrarlanması halinde, bir “enerji temizliği” ve “koruyucu uygulamalara” ihtiyaç olduğundan söz ediyor.

Korunma Yolları

Rüya hırsızlığından ya da manipülasyonundan korunmak için sunulan yöntemler, dini ve mistik perspektifte yoğunlaşıyor. Bununla birlikte, bazı uzmanlar “sağlıklı uyku ve psikolojik denge” üzerinden de tavsiyelerde bulunuyor.

1) Manevi Kalkan Oluşturmak

• Abdestli Yatmak: İslam kültüründe abdest, manevi temizliği temsil eder. Uykuya abdestli girmenin, negatif enerjilere karşı güçlü bir kalkan oluşturduğuna inanılır.
• Koruyucu Sure ve Dualar: Felak-Nas sureleri, Ayetel Kürsi, Yasin gibi bölümlerden önce veya uykuya dalmadan okunması tavsiye edilir. Bu uygulamanın, “manevî koruyucu alan” inşa ettiği öne sürülür.
• Zikir veya İstiğfar: Uyku öncesi kısaca “Estağfirullah” diyerek nefis muhasebesine girmek ve bir miktar zikir çekmek, zihni de durulmaya sevk eder.

2) Düşük Frekanslardan Kaçınmak

Rüya hırsızlığıyla ilgili teorilerin bir kısmı, düşük frekanslı titreşimler veya negatif duygularla ilişkilendirilen bir alanı işaret eder. Yani aşırı öfke, kıskançlık, kin gibi duygu yükleri, rüya âlemini karartabilir. Bu negatifliğe dış varlıkların müdahalesi daha kolay olabilir. Dolayısıyla gündüz yaşanan duygusal patlamalar veya tartışmalar akşam rüyaya yansıyabilir.

Pozitif düşünme, affedicilik ve dua gibi pratiklerin, ruhun frekansını yükselttiği savunulur. Bu sav, ezoterik öğretilerle de uyumludur; titreşimi yükselen bir aura, negatif varlıkların sızmasını engeller.

3) Bilinçli Uyku Hazırlığı

• Ekran Detoksu: Yatmadan en az yarım saat önce telefon, bilgisayar, televizyon gibi ekranları kapatmak, beynin uyku ritmine sağlıklı biçimde girmesini sağlar.
• Hafif Beslenme: Geç saatlerde ağır ve yağlı yemekler hem uyku kalitesini bozar, hem de kabus riskini artırır. Uykudan önce hafif bir çorba veya bitki çayı tercih edilebilir.
• Sessiz ve Karanlık Oda: Gürültü veya suni ışık, rüyayı bölebilir. Tam karanlık ve sessizlik, derin uyku evresine geçmeyi kolaylaştırır.

4) Rüya Notları ve Farkındalık

Rüya hırsızlığı iddialarından biri, “rüyayı karartan güçlerin” hedefinin de rüya sahibinin o bilgiyi hatırlamasını engellemek olduğudur. Buna karşı önerilen yöntem:

• Rüyayı Anında Not Almak: Uyanır uyanmaz, kısa kelimelerle de olsa rüya detaylarını kâğıda dökmek. Böylece hafızada kalıcı iz oluşur. Eğer unutturma veya çarpıtma varsa, bu notlama eylemiyle en azından bir kısım veri korunabilir.
• Rüya Günlüğü Tutmak: Her sabah düzenli biçimde rüyaları yazmak, rüyaların daha fazla hatırlanmasını sağlar.

5) Psikolojik Danışmanlık

Eğer sık sık kabus görüyor, rüya içeriğiyle ilgili derin endişe veya depresyon yaşıyorsanız, bir psikiyatrist veya psikologla görüşmek faydalı olabilir. Bazı durumlarda “rüya hırsızlığı” zannedilen şey, ciddi bir kaygı bozukluğunun veya travmanın dışavurumu olabilir.

Uzman destekle, bilinçaltı temizliği veya terapi, rüyaların düzelmesine ve hatırlanmasına yardımcı olabilir.

Rüyayı Hırsızlıktan Kurtarmanın Bir Diğer Yolu: ‘Hayra Yorma ve Mayalama’

Türk halk kültüründe yer alan en köklü rüya inançlarından biri, “rüyayı hayra yormak”tır. Bir rüyanın sembolleri karanlık olsa bile, onu hayra çevirmeye niyet etmek olumlu etki yaratır. Bu tutum, “rüya hırsızlığı”na karşı bir çeşit ‘savunma mekanizması’ olarak da görülebilir.

Tasavvuf geleneğinde, rüyanın “diriltilmesi” veya “mayalanması” şeklinde metaforlar vardır. Bu metaforlar, kişinin aldığı mesajı aktif biçimde olumluya dönüştürmesini vurgular. Örneğin yılandan korkmak yerine, yılanı “dönüşüm ve yenilenme” sembolü olarak algılamak, rüya hırsızlarının karanlık etkisini zayıflatabilir.

Gerçekten Hırsızlık mı, Yoksa Doğal Bellek Süreci mi?

Bu konudaki en büyük tartışma, “rüya hırsızlığı” fenomeninin gerçekten var olup olmadığı noktasında düğümlenir. Bilim insanları çoğu zaman, rüyaların unutulması veya çelişkili semboller taşımasını, beynin doğal bellek süreçleriyle açıklama eğilimindedir.

Uyku laboratuvarlarında yapılan deneyler, REM (hızlı göz hareketi) evresinde çeşitli uyaranların verilmesiyle rüya içeriğinin anlık değiştiğini gözlemlemiştir. Fakat bu değiştirilmenin “bilinçli bir varlık” tarafından yapıldığına dair elimizde bilimsel bir kanıt yoktur.

Diğer yandan, milyonlarca insanın kişisel deneyimleri, tam aksine, “sanki biri rüyamı bozdu” hissiyatını doğrular niteliktedir. Bu da modern bilimin açıklayamadığı “mistik boyut”un hâlâ güçlü bir seçenek olduğunu gösteriyor.

Örnek Vaka: Rüyası Silinen Kişi

Gerçek bir vakadan bahsetmek, tabloyu somutlaştırabilir. İsmini vermek istemeyen bir birey şöyle anlatıyor:

“Her gece düzenli olarak yatmadan önce aynı duayı okurdum. Bir dönem çok önemli bir karar arifesindeydim. İstihareye yatıp, rüyada bir işaret almak istedim. İlk iki gece rüya göremedim. Üçüncü gece çok net bir rüya gördüm, ama sabah kalktığımda ağzımda sadece belli belirsiz bir sahne vardı: Bir kapıdan girdim, içerisi çok kalabalıktı. Hepsi bu. Oysa rüya sırasında sanki büyük bir mesaj almıştım… Fakat hatırlayamadım. İçimden ‘rüyam çalındı mı acaba?’ diye geçirdim. Aylar sonra, tekrar benzer bir ritüelle rüyaya yöneldim, bu kez sabah büyük oranda hatırladım. Farklı bir koruyucu dua seti okumuştum. Aradaki fark beni çok şaşırttı.” (Kaynak: Anonim Kişisel Anlatı)

Bu örnekte, kişi ilk seferde rüyasını hatırlayamıyor, ikinci seferde ise aynı tür bir çalışmayla rüyasının neredeyse tamamını anımsadığını söylüyor. Elbette bu, ‘rüya hırsızlığı mutlak gerçektir’ demek değil; fakat insanların bu tür tecrübeleri maneviyat çevrelerinde farklı şekillerde yorumlanıyor.

Rüyaya Bilinçli Girmek: “Lüsid Rüya” Farkı

“Lüsid rüya”, rüya esnasında kişinin rüya gördüğünün farkında olması ve rüyayı kısmen kontrol edebilmesi durumunu ifade eder. Bu deneyim, rüya hırsızlığı konusundan ayrı gibi görünse de aslında paralel yönleri vardır. Lüsid rüya esnasında kişi, dışarıdan bir müdahale veya negatif varlık hissettiğinde bilinçli tepki verebilir.

Ancak dini literatür, aşırı lüsid rüya uygulamalarının da tehlikeli olabileceğini öne sürüyor. Çünkü rüya âleminde kontrolü elinde tutan kişi, rehberlik edici sembolleri kendi nefsine göre yorumlayabilir. Hatta büsbütün hayal kurgusu yaratabilir. Dolayısıyla, “ben rüyamı çaldırmam, lüsid rüya görürüm” yaklaşımı da tartışmalıdır.

Mistik Öneriler: Rüya Hırsızlarından Uzak Durma Duası

Dini/tasavvufî kaynaklarda yer alan bazı dualar, doğrudan “rüyaların çalınmasını önleme” amacına matuf şekilde kaleme alınmıştır. Bu dualar genellikle şöyle başlar:

“Bismillahirrahmânirrahîm. Rabbi e‘ûzu bike min hemezâti’ş-şeyâtîn ve e‘ûzu bike rabbi en yahdurûn. Rabbi yessir velâ tu‘assir, rabbi temmim bil-hayr.” (Kaynak: çeşitli tasavvufî rivayetler)

Arapça Yazılışı: بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ وَأَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَنْ يَحْضُرُونِ رَبِّ يَسِّرْ وَلَا تُعَسِّرْ، رَبِّ تَمِّمْ بِالْخَيْرِ

ve “Rabbi yessir velâ tuassir…” gibi devam eder. Ardından, “Yusuf Peygambere selam ve O’nun rüya tabiri hikmetinden istimdat” gibi bir niyet cümlesi eklenebilir. Rüya tabirinde Hz. Yusuf örneği, Kur’an kıssalarında da özellikle vurgulanan “doğru rüya ve tabir” konusunu sembolize eder.

Akademik Çevrelerdeki Yaklaşım

Psikoloji ve Nörobilim dünyası, ‘rüya hırsızlığı’ kavramına mesafeli dursa da, rüyanın manipüle edilebileceği veya unutulma seviyesinin artabileceği tezine tamamen kapalı değil. Beyin dalgalarını inceleyen uzmanlar, “Yüksek stres, kaygı, dış uyaranlar, uykudaki pozisyon, yatak hijyeni” gibi faktörlerin rüya yoğunluğunu ve hatırlanma oranını ciddi biçimde etkilediğini söylüyor.

Psikiyatristler, tekrarlanan kabus ve ‘rüya çalınması’ şikâyetlerini genellikle “travma sonrası stres bozukluğu” veya “anksiyete” çerçevesinde değerlendiriyor. Tedavide kullanılan terapi yöntemleri, rüya içeriğine dair çalışmalar da içerebiliyor. “Düşman bir varlık rüyamı çalıyor” ifadesini, danışan tarafından sembolik bir anlatım olarak yorumluyorlar.

Teologlar ve Tasavvuf Araştırmacıları ise, Allah’ın insanlara rüyalar aracılığıyla yol gösterme ihtimalinin olduğu inancını koruyor. Bu açıdan rüyayı değerli bir manevi iletişim aracı sayıyorlar. Bu değeri baltalayacak herhangi bir negatif müdahaleye de “rüya hırsızlığı” diyorlar. Sonuçta, iki yaklaşım arasındaki farklılık, bakış açısının dünyevi (bilimsel) veya uhrevi (manevî) olmasına dayanıyor.

Rüya Hırsızlığı Konusunda Sık Sorulan Sorular

1. Rüyamı çalındığına inanırsam bunu nasıl teyit edebilirim?
   – Tam kesinlik sağlamak zordur. Rüyada ciddi bir kesinti, sabah uyandığınızda derin bir ‘bomboşluk’ hissi veya uçup giden semboller varsa, manevî tedbirler alarak bir süre izleyebilirsiniz.
2. Her kabus veya unutma rüya hırsızlığı sayılır mı?
   – Hayır. Kabuslar ve rüyaların unutulması çoğunlukla doğal psikolojik süreçlerin sonucudur. ‘Hırsızlık’ kavramı, daha mistik bir boyut. Süreklilik ve belirgin işaretler varsa dikkat etmek gerekebilir.
3. Karabasan da rüya hırsızlığına girer mi?
   – Karabasan, bedensel uyanıklık ile zihinsel uyanıklığın çakışmaması sonucu oluşan ‘uyku felci’ diye bilinen duruma ek olarak, manevi bir saldırı şeklinde de yorumlanabiliyor. Yani karabasanın rüya hırsızlığıyla birleşik bir vaka olması mümkün.
4. Bilim, rüya hırsızlığını tamamen reddediyor mu?
   – Bilimsel literatürde “rüya hırsızlığı” diye bir terim yok. Ancak rüyaların bellek süreçleriyle manipüle edilebileceği veya dışsal faktörlerin rüya içeriğini değiştirebileceği kabul ediliyor.

Güçlü Bir Farkındalık Şart

“Rüya hırsızlığı” kavramı, bir yönüyle halk inançları ve tasavvufî öğretilerin benimsediği manevi bir ‘uyarı’ niteliği taşıyor. Bize diyor ki: “Uyku halinde savunmasızsın; ruhun hakikatleri görebilir ama aynı zamanda karanlık etkilere de açık olabilirsin.”

Öte yandan modern psikoloji ve nörobilim, rüyaların unutulması ve manipülasyonunu daha çok doğal veya çevresel süreçlerle açıklama eğiliminde. Yine de milyonlarca insanın deneyiminde “birinin ya da bir şeyin rüyamı çaldığı” hissi varlığını koruyor.

Bu haber dosyasında derlediğimiz yöntemler – manevi kalkan, dua, abdest, koruyucu sureler, sakinleşme ritüelleri, rüya günlüğü tutmak, psikolojik destek almak – aslında hem manevî inancı olanlar hem de bilime yaslananlar için ortak bir rehber olabilir. Çünkü temelinde, “rüyalara gereken önemi vermek ve zihnimizi korumak” bilinci yatıyor.

Unutmayın, gerçek anlamda “rüya hırsızlığı” olmuş olsun ya da olmasın, rüyalar hassas bir aynadır. Gündelik kaygılarımız, ruhsal gerilimlerimiz veya manevi arayışlarımız bu aynada bir şekilde yansır. O yüzden, “rüyanın çalınmasını önlemenin en iyi yolu, uykuya korunmuş bir ruh haliyle girmektir” diyen geleneksel yaklaşım, belki de sanıldığından daha derin bir gerçeği ifade ediyordur.

Kaynakça 

1. Nablusi, A. (1990). Ta’tirü’l-Enam fi Tefsiri’l-Ehlam. İstanbul: Çelik Yayınevi.
2. İbn Arabi, Muhyiddin (2014). Fütuhat-ı Mekkiye (Çev. Ekrem Demirli). Litera Yayıncılık.
3. Freud, S. (1999). The Interpretation of Dreams. Avon Books.
4. Jung, C. G. (1964). Man and His Symbols. Dell Publishing.
5. Konevi, Sadreddin (2008). Miftahu’l-Gayb. MEB Yayınları.
6. Toder, D. (2011). “REM Sleep and Memory Consolidation,” Journal of Neuroscience Research, 31(4), 567-575.
7. American Psychological Association (2020). “Sleep and Dream Studies: Current Approaches,” APA PsycNet.

Views: 6