Kurbanı Bağış Yapmak Caiz mi?

Özet: Kurban kesmek yerine parasını bağışlamak kurban ibadetini yerine getirmez. Ancak kurbanlık hayvanı veya bedelini güvenilir kişi/kurumlara vekalet vererek kestirmek caizdir ve kurban ibadeti yerine geçer. Niyet ve vekalet şartları önemlidir.

Kurban İbadetinin Anlamı Ve Önemi

Öncelikle kurbanın ne olduğunu ve İslam dinindeki yerini doğru anlamamız gerekiyor. Kurban, sadece et dağıtmak veya fakirlere yardım etmekten ibaret bir sosyal yardımlaşma faaliyeti değildir. Kurban, her şeyden önce mali bir ibadettir. Allah Teâlâ’ya yakınlaşmak (kurbiyet), O’nun emrine boyun eğmek (itaat), verdiği nimetlere şükretmek ve Hz. İbrahim (a.s.) ile oğlu Hz. İsmail’in (a.s.) Allah’a olan teslimiyetlerini anmak amacıyla, belirli şartları taşıyan hayvanların, belirli vakitte (Kurban Bayramı günlerinde) usulüne uygun olarak kesilmesi demektir.

Kur’an-ı Kerim’de Rabbimiz şöyle buyurur:

فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ

Fesalli lirabbike venhar.

“O hâlde, Rabbin için namaz kıl, kurban kes.” (Kevser, 108/2)

Başka bir ayette ise kurbanlık hayvanların Allah’ın nişanelerinden olduğu belirtilir:

وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

Velbudne cealnâhâ lekum min şeâirillâhi lekum fîhâ hayr(un)(s) feżkurûsma(A)llâhi ‘aleyhâ savâf(fe)(s) fe-iżâ vecebet cunûbuhâ fekulû minhâ ve at’imû-lkâni’a velmu’terr(a)(c) keżâlike sahharnâhâ lekum le’allekum teşkurûn(e)

“Kurbanlık büyükbaş hayvanları da sizin için Allah’ın dininin nişanelerinden kıldık. Sizin için onlarda hayır vardır. Onlar saf saf sıralanmış dururken (kurban edeceğinizde) üzerlerine Allah’ın adını anın. Yanları üzerlerine düşüp canları çıkınca onlardan siz de yiyin, istemeyen fakire de istemek zorunda kalan fakire de yedirin. Şükredesiniz diye onları böylece sizin hizmetinize verdik.” (Hac, 22/36)

Bu ayetler ve Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) uygulamaları (sünneti), kurban kesmenin mali durumu yerinde olan Müslümanlar için yerine getirilmesi gereken önemli bir ibadet olduğunu gösterir. Hanefi mezhebine göre kurban kesmek vacip, diğer mezheplerin çoğuna göre ise sünnet-i müekkededir (kuvvetli sünnet). Hükmü ne olursa olsun, kurbanın ruhunda Allah’a teslimiyet, fedakarlık ve paylaşma vardır.

Kurban Kesmek Yerine Parasını Bağışlamak Caiz Midir?

Günümüzde sıkça sorulan sorulardan biri budur: “Kurban kesmek yerine, o kurbanın parasını bir fakire veya hayır kurumuna bağışlasam, kurban ibadetini yerine getirmiş olur muyum?”

Bu sorunun cevabı İslam fıkhına göre hayır‘dır. Kurban ibadetinin yerine getirilmiş sayılması için, belirlenen şartları taşıyan bir hayvanın, Kurban Bayramı günlerinde Allah rızası için kesilmesi şarttır. Hayvanın kanının akıtılması (irkâ-i dem), bu ibadetin rüknüdür, yani temel unsurudur. Dolayısıyla, kurbanlık hayvanın parasını veya kurbanlık olmayan bir hayvanı sadaka olarak vermek, ne kadar faziletli bir davranış olsa da, kurban ibadetinin yerine geçmez. (Kâsânî, Bedâi‘, V, 67; İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, IX, 454)

Kurbanın Mali Bir İbadet Olmaktan Öte Anlamı

Kurban, sadece fakirlere et ulaştırma hedefi taşımaz. Elbette etin dağıtılması, sosyal yardımlaşma boyutu çok önemlidir ve teşvik edilmiştir. Ancak ibadetin özü, Allah’ın emrine uyarak bir canlının O’nun adına kurban edilmesidir. Bu eylem, Hz. İbrahim’in (a.s.) teslimiyetini, Allah yolunda en sevdiğinden vazgeçebilme iradesini sembolize eder. Müslüman, kurban keserken aslında kendi nefsindeki kötü duyguları, bencilliği, dünyaya aşırı bağlılığı kurban etme niyetini de taşımalıdır. Ayet-i kerimede buyrulduğu gibi:

لَنْ يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَكِنْ يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنْكُمْ كَذَلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ

Len yenâla(A)llâhe luhûmuhâ velâ dimâuhâ velâkin yenâluhu-ttakvâ minkum(c) keżâlike sehharahâ lekum litukebbirû(A)llâhe ‘alâ mâ hedâkum(k) vebeşşiri-lmuhsinîn(e)

“Onların etleri ve kanları asla Allah’a ulaşmaz. Fakat O’na sizin takvanız (Allah’a karşı gelmekten sakınmanız) ulaşır. Böylece onları sizin hizmetinize verdi ki, size doğru yolu gösterdiğinden dolayı Allah’ı tekbir ile yüceltesiniz. İyilik yapanları müjdele.” (Hac, 22/37)

Bu ayet, kurbanın fiziki yönünden ziyade, manevi boyutunun, yani takvanın ve Allah’a olan bağlılığın esas olduğunu vurgular. Parayı bağışlamak ise bu sembolik anlamı ve ibadetin ruhunu tam olarak yansıtmaz.

Sadaka İle Kurban İbadetinin Farkı

İslam’da fakirlere ve ihtiyaç sahiplerine yardım etmek, yani sadaka vermek çok önemli ve sevabı büyük bir ibadettir. Ancak her ibadetin kendine özgü şekli, şartları ve hikmetleri vardır. Namazın yerine oruç tutulamayacağı, zekatın yerine hac yapılamayacağı gibi, sadaka vermek de kurban ibadetinin yerine geçmez. Kurban kesmekle yükümlü olan bir Müslüman, bu ibadeti yerine getirmek için hayvanı kesmelidir. Eğer ayrıca fakirlere yardım etmek istiyorsa, kurban parasından ayrı olarak dilediği miktarda sadaka verebilir, bu da onun için ayrı bir ecir kaynağı olur.

Vekalet Yoluyla Kurban Bağışı Yapmak

Peki, kurbanı bizzat kesme imkanı olmayan veya kurban etinin daha fazla ihtiyaç sahibine ulaşmasını arzu eden kişiler ne yapmalıdır? İşte burada İslam hukukunun getirdiği bir kolaylık ve çözüm devreye girer: Vekalet yoluyla kurban kestirmek.

Vekalet, bir kimsenin, yapmaya yetkili olduğu bir işi görmesi için başka birini kendi yerine tayin etmesi demektir. Kurban ibadeti de vekalet yoluyla yerine getirilebilir. Yani, kurban kesmekle yükümlü olan kişi, kurbanını kendi adına kesmesi veya kestirmesi için başka bir kişiye veya kuruma vekalet verebilir. (Mevsılî, el-İhtiyâr, IV, 255)

Vekalet Nedir Ve Şartları Nelerdir?

Kurban vekaletinin sahih (geçerli) olabilmesi için bazı şartlar vardır:

1. Vekil Tayin Etme (İzin): Kurban sahibi, kurbanını kesmesi için vekil tayin ettiği kişiye veya kuruma açıkça izin (vekalet) vermelidir. Bu izin sözlü olabileceği gibi, günümüzde yaygın olduğu üzere yazılı veya elektronik ortamda da olabilir. Önemli olan, kurban sahibinin rızasının ve niyetinin vekile ulaşmasıdır.
2. Vekilin Ehliyeti: Vekil tayin edilen kişi veya kurumun, kurban kesme işlemini İslami usullere uygun şekilde yapabilecek veya yaptırabilecek ehliyette ve güvenilirlikte olması gerekir.
3. Niyet: Hem kurban sahibi (müvekkil) hem de vekil, bu işlemin Allah rızası için bir kurban ibadeti olduğu niyetini taşımalıdır. Vekil, kurbanı müvekkil adına kesmelidir.
4. Belirlilik: Vekalet verilirken, kesilecek kurbanın türü (koyun, keçi, sığır vb.) ve kimin adına kesileceği belirtilmelidir. Özellikle kuruluşlara verilen vekaletlerde, kurban sahibinin ismi ve kurbanının bayram günlerinde kesileceği bilgisi önemlidir.
5. Mülkiyet: Vekaletle kurban kesiminde, vekil kurbanlık hayvanı müvekkil adına satın alır veya müvekkilin satın aldığı hayvanı keser. Hayvanın mülkiyetinin vekalet verene ait olması veya onun adına alınması esastır. Kuruluşlar aracılığıyla yapılan kesimlerde, kuruluş vekalet veren adına hayvanı satın alıp keser.

Vekaletle Kurban Kesiminin Geçerliliği

Yukarıdaki şartlara riayet edildiği takdirde, vekalet yoluyla kurban kestirmek caizdir ve kurban ibadeti yerine getirilmiş olur. Kişinin kurbanı bizzat kesmesi veya başında bulunması daha faziletli olmakla birlikte, vekalet vermek de geçerli bir yoldur. Özellikle yurtdışında yaşayanlar, kurban kesim işlemleriyle uğraşmak istemeyenler veya kurban etinin daha organize bir şekilde ihtiyaç sahiplerine ulaşmasını isteyenler için vekalet büyük bir kolaylıktır.

Güvenilir Kurumlar Aracılığıyla Vekalet Vermek

Günümüzde birçok sivil toplum kuruluşu ve yardım derneği, vekalet yoluyla kurban kesim organizasyonları düzenlemektedir. Bu kuruluşlar, vekalet verenlerin kurbanlarını İslami usullere uygun olarak kesip etlerini yurt içinde veya yurt dışında (özellikle Afrika, Asya gibi bölgelerdeki) ihtiyaç sahiplerine ulaştırmaktadır.

Bu yolla kurban bağışı yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli husus, vekalet verilecek kurumun güvenilirliğidir. Kurumun kurbanları İslami şartlara uygun kesip kesmediği, vekalet şartlarına riayet edip etmediği, şeffaf ve hesap verebilir olup olmadığı araştırılmalıdır. Türkiye Diyanet Vakfı gibi köklü ve denetlenen kurumlar veya bu alanda uzun yıllardır faaliyet gösteren, referansları sağlam diğer güvenilir dernekler tercih edilebilir.

Kurban Bağışında Dikkat Edilmesi Gerekenler

İster vekaletle ister bizzat olsun, kurban ibadetinde bazı hususlara dikkat etmek gerekir:

Niyetin Önemi

Her ibadette olduğu gibi kurbanda da niyet esastır. Amelimizin Allah katında bir değer taşıması için niyetimizin halis olması, yani sadece Allah rızası için yapılması gerekir. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) şöyle buyurur:

إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى

İnnemel a’mâlu binniyyât ve innemâ likullimriin mâ nevâ.

“Ameller ancak niyetlere göredir. Herkes için ancak niyet ettiği şey vardır.” (Buhârî, Bed’ü’l-vahy, 1; Müslim, İmâre, 155)

Kurban keserken veya vekalet verirken niyetimiz, Allah’ın emrine uymak, O’na yaklaşmak ve şükretmek olmalıdır. Gösteriş, adet yerini bulsun düşüncesi veya başka dünyevi amaçlar ibadetin ruhunu zedeler.

Vekilin Güvenilirliği

Vekalet veriyorsak, vekil tayin ettiğimiz kişinin veya kurumun bu işi hakkıyla yapacağına dair makul bir güven duymamız gerekir. Vekilin ihmali veya İslami usullere aykırı davranması durumunda kurban ibadeti yerine gelmeyebilir. Bu nedenle araştırma yapmak ve emin olmak önemlidir.

Kurbanın Şartlarına Uygun Kesilmesi

Kesilecek hayvanın kurban olmaya uygun olması (belirli yaşları doldurmuş, ayıplı olmayan vb.), kesimin bayram günlerinde (Bayramın ilk üç günü, Hanefilere göre) yapılması ve kesim sırasında Allah’ın adının anılması (besmele çekilmesi) gibi şartlara vekaletle kesimde de riayet edilmesi gerekir. Güvenilir kurumlar bu şartları yerine getirme konusunda hassasiyet gösterirler.

Konuyla İlgili Ayet Ve Hadisler

Kurban ibadetinin meşruiyeti ve önemi Kitap ve Sünnet ile sabittir.

Kurban İbadetini Teşvik Eden Deliller

• Kevser Suresi, 2. Ayet: “O hâlde, Rabbin için namaz kıl, kurban kes.” Bu ayet, kurbanın doğrudan Allah’ın bir emri olduğunu gösterir.
• Hac Suresi, 34. Ayet: “…Kendilerine rızık olarak verdiği kurbanlık hayvanların üzerine Allah’ın adını ansınlar diye her ümmete kurban kesmeyi meşru kıldık…” Bu ayet, kurbanın önceki ümmetlerde de var olan köklü bir ibadet olduğunu belirtir.
• Hac Suresi, 36-37. Ayetler: Kurbanlık hayvanların Allah’ın nişanelerinden olduğu, etlerinin ve kanlarının değil, takvanın Allah’a ulaşacağı vurgulanır.
• Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) Uygulamaları: Resûlullah (s.a.v.) Medine’de hicretten sonra her yıl kurban kesmiş (Tirmizî, Edâhî, 11) ve kurban kesmenin önemini vurgulamıştır. Bir hadisinde, “Kim imkânı olduğu hâlde kurban kesmezse, bizim mescidimize yaklaşmasın.” (İbn Mâce, Edâhî, 2; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, II, 321) buyurarak, bu ibadetin gücünü ve terk edilmemesi gerektiğini ifade etmiştir (Bu hadisin sıhhati tartışmalı olsa da genel anlamı alimlerce dikkate alınmıştır).

Niyetin Amellerdeki Yeri

Yukarıda zikredilen “Ameller niyetlere göredir” hadisi (Buhârî, Bed’ü’l-vahy, 1; Müslim, İmâre, 155), kurban dahil tüm ibadetlerde niyetin belirleyici olduğunu gösterir.

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Görüşü

Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu, kurbanın parayla değil, bizzat hayvan kesilerek yerine getirileceğini, ancak vekalet yoluyla kestirilebileceğini açıkça belirtmektedir:

“Kurban ibadetinin geçerli olması için kişinin kurbanını kendi kesmesi veya vekâlet yoluyla kestirmesi gerekir. Kurban bedelini veya kurbanlık hayvanı yoksullara ya da hayır kurumlarına bağışlamak suretiyle kurban ibadeti yerine getirilmiş olmaz… Vekâletle kurban kestirmek isteyen kişi, yurt içinde veya yurt dışında bulunan birini veya bir organizasyonu (örneğin Türkiye Diyanet Vakfı gibi) vekil tayin edebilir. Vekil, kurbanı vekâlet veren kişi adına satın almalı veya onun adına kesmelidir.” (Din İşleri Yüksek Kurulu Kararları)

Bu görüş, İslam alimlerinin genel kabulüyle örtüşmektedir.

Son Söz

Aziz kardeşim, kurban kesmek, mal ile yapılan ve içinde derin manalar barındıran önemli bir ibadettir. Bu ibadetin yerine getirilmesi için hayvanın kanının akıtılması şarttır. Dolayısıyla, kurban kesmek yerine parasını bağışlamak, kurban vecibesini yerine getirmez. Ancak, kurbanı bizzat kesme imkanı bulamayan veya etinin daha muhtaç insanlara ulaşmasını isteyenler için vekalet yoluyla kurban kestirmek dinimizin sunduğu geçerli ve güzel bir yoldur. Önemli olan, vekalet verirken niyetimizin halis olması, vekalet verdiğimiz kişi veya kurumun güvenilir olması ve kurbanın İslami usullere uygun olarak kesilmesidir. Rabbim, niyetlerimizi halis eylesin, kurbanlarımızı dergahında kabul buyursun ve bu mübarek ibadetin feyzinden hepimizi hissedar kılsın. Amin.

Kaynakça

• Kur’an-ı Kerim, Kevser Suresi (108/2), Hac Suresi (22/34, 36, 37).
• Buhârî, Muhammed bin İsmail. Sahîh-i Buhârî, Bed’ü’l-vahy (1).
• Müslim, bin Haccâc. Sahîh-i Müslim, İmâre (155).
• Tirmizî, Muhammed bin Îsâ. Sünen-i Tirmizî, Edâhî (11).
• İbn Mâce, Muhammed bin Yezîd. Sünen-i İbn Mâce, Edâhî (2).
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned.
• Kâsânî, Ebû Bekir bin Mes‘ûd. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut, 1997.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-muhtâr. Beyrut, 1999.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr. Beyrut, 1992.
• Din İşleri Yüksek Kurulu (Diyanet İşleri Başkanlığı). Kurban ile İlgili Fetvaları (Genel ağ ve yayınlarından erişilebilir).

(Not: Hadis ve fıkıh kaynakları için genel kabul görmüş referanslar kullanılmıştır. Baskı ve tahric farklılıkları olabilir.)

Views: 3