Yeraltı şehirleri, insanlık tarihinin en çarpıcı ve gizemli miraslarından bazılarını oluşturur. Pek çoğumuzun ancak kurgu filmlerde hayal edebileceği bu dünyalar, yüzyıllar boyunca farklı amaçlara hizmet etmiştir. Kimi zaman düşmanlardan saklanmak veya doğal afetlerden korunmak, kimi zaman da aşırı sıcaklık ve zorlu iklim koşullarına karşı çare aramak için yeraltına inen insanlık, müthiş bir mühendislik ve uyum örneği sergilemiştir. Bu yazıda, farklı coğrafyalarda bulunan ve her biri kendine özgü özellikler barındıran 25 yeraltı şehrine yakından bakacağız.

1. Setenil de las Bodegas (İspanya)

Tarih ve Mimari

İspanya’nın güneyindeki Endülüs bölgesinde yer alan Setenil de las Bodegas, dev kayaların altına inşa edilmiş olağanüstü bir kasabadır. Yaklaşık 3.000 kişilik nüfusu ile, kelimenin tam anlamıyla kayaların altında hayat sürerler.

Doğal Serinlik

Evler ve restoranlar doğrudan kayalara oyulmuş durumdadır. Bu da yazın serin, kışın ise sıcak kalmayı kolaylaştırır; ek bir klima sistemine dahi ihtiyaç duyulmaz. Günümüzde bu özellikleri sayesinde hem turistlerin hem de bölge halkının beğenisini kazanan kasaba, tarih öncesi dönemlerden beri insanların yerleşim yeri olarak kullanılagelmiştir.

2. Edinburgh Mahzenleri (İskoçya)

Şehrin Karanlık Yüzü

Edinburgh’un tarihi dokusunun altında, 18. yüzyıl sonunda tüccarların kullandığı mahzenlerden oluşan bir ağ yatmaktadır. Bu mahzenler ilk olarak depo olarak tasarlanmıştır.

Toplumsal Dönüşüm

İşyerleri bölgeden ayrıldıktan sonra karanlık bir yeraltı sığınağı haline gelen bu alanlar, evsizlerin ve suçluların mekânı olmuştur. Nemli ve havasız ortam nedeniyle zamanla bozulsa da, 1985’teki kazılarda bulunan oyuncaklar, ilaç şişeleri ve mutfak malzemeleri burada insanların yaşamış olduğunu kanıtlar.

3. Coober Pedy (Avustralya)

Zorlu Çöl İklimine Karşı

Avustralya’nın ortasında, Adelaide şehrinin 950 km kuzeybatısında bulunan Coober Pedy, 1915 yılında bir çocuğun opal taşı bulmasıyla gelişmeye başlamıştır. Yaz aylarında 50°C’yi aşan sıcaklıklar ve sık toz fırtınaları, halkı yeraltına inşa ettikleri evlerde yaşamaya yönlendirmiştir.

Dünyanın En Kaliteli Opalleri

Coober Pedy, sadece yeraltı evleriyle değil, dünyanın en kaliteli opal taşlarını çıkaran madenleriyle de ünlüdür. Kiliseler, dükkânlar ve otellerin dahi toprak altına inşa edildiği bu kasaba, ziyaretçilere gerçeküstü bir deneyim sunar.

4. Earth Scraper (Meksika)

Tersine Gökdelen Konsepti

Mexico City’nin ana meydanının altında, adeta tam tersine bir gökdelen projelendirilmiştir. 65 kat derinliğe inen bu yapının ortasında geniş bir boşluk bulunur.

Doğal Işık Sistemi

Üst kısımda yer alan dev cam tavan sayesinde güneş ışığı, yeraltının derinliklerine kadar ulaşır. Bu inovatif yaklaşım, hem geleneksel gökdelenlerin kapladığı dikey alan sorununa çözüm getirir hem de şehir meydanını korumaya devam eder.

5. Kariz Kish (İran)

2.500 Yıllık Su Sistemleri

İran’ın Kish Adası’nda bulunan Kariz Kish, 2.500 yıllık geçmişiyle büyüleyici bir yeraltı su sistemi olarak inşa edilmiştir. Yaklaşık 10.000 metrekarelik alana yayılan tüneller, bir zamanlar adanın su arıtma ve depolama ihtiyacını karşılamıştır.

Fosil Zenginliği

Bu yapının 8 metre yüksekliğindeki tavanları, milyonlarca yıllık mercan ve fosilleri barındırır. Günümüzde kafe, mağaza ve sanat galerisi olarak kullanılan bu tarihi kompleks, turistlerin gözde duraklarından biridir.

6. Dixia Cheng (Pekin)

“Yeraltı Çin Seddi”

1970’li yıllarda olası Sovyet saldırılarına karşı inşa edilen Dixia Cheng, Pekin’in kalabalık caddelerinin altında uzanan devasa bir tünel ve odalar ağıdır. 85 metre derinliğe inen yeraltı yapısı, nükleer saldırı dâhil her türlü tehlikeye karşı halkı korumayı hedeflemiştir.

Kaderine Terk Edilen Dev

Okullar, sinema salonları, buz pistleri ve fabrika benzeri tesislere sahip bu yeraltı şehri, Sovyet tehditlerinin azalmasıyla birlikte bakımsız kalmıştır. Bugün binlerce evsizin bu alanı barınak olarak kullandığı tahmin edilmektedir.

7. RÉSO (Montreal, Kanada)

Devasa Yeraltı Ağı

1960’lardan beri kış şartlarına alternatif olarak geliştirilen RÉSO, 32 kilometreyi aşan tünelleriyle Kanada’nın yeraltı yaşamına en iyi örneklerden biridir. Ofis kuleleri, oteller, alışveriş merkezleri ve konutları birbirine bağlayan bu ağ her gün yarım milyon insan tarafından kullanılır.

Turistik ve Ekonomik Merkez

İçerisinde 2.000’den fazla mağaza, 10 metro istasyonu, 4 transit istasyonu ve 6 konser alanı bulunan RÉSO, yılın her dönemi ziyaretçi akınına uğrar. Soğuk kış aylarında şehri keşfetmek isteyenler için konforlu bir seçenek sunar.

8. The Lowline (New York)

Dünyanın İlk Yeraltı Parkı

Manhattan’daki terk edilmiş bir tramvay terminalini yeraltı parkına dönüştürme projesi olan The Lowline, “uzaktan ışıklı” sistem adı verilen yenilikçi bir aydınlatma teknolojisiyle dikkat çeker.

Optik Fiber Mucizesi

Güneş ışığı, optik fiber kablolar sayesinde yeraltına taşınır ve burada bitkiler ile ağaçların yetişmesine elverişli bir ortam oluşur. Bu yaklaşım, kentsel tarım ve peyzaj mimarisinin geleceği açısından heyecan verici bir örnektir.

9. Helsinki Yeraltı Şehri (Finlandiya)

300 Kilometrelik Tünel Ağı

Finlandiya’nın başkenti Helsinki, zorlu iklim koşullarına karşı 500’den fazla yeraltı tesisini içeren dev bir sistemi hayata geçirmiştir. 300 kilometreyi bulan tünel ağı, yaklaşık 750.000 kişiyi barındıracak kapasitededir.

Sığınak ve Eğlence Bir Arada

Alışveriş merkezlerinden hokey sahalarına, kiliselerden yüzme havuzlarına kadar pek çok imkân bulunan bu yeraltı kompleksinde, gerektiğinde 72 saat içinde tüm alan sığınağa dönüştürülebilir. Jeotermal ısıtma ise enerji tasarrufu sağlar.

10. SubTropolis (Kansas City, ABD)

Kireçtaşından Oluşan Dev Labirent

1964’ten beri kullanılan SubTropolis, 45 kilometrelik eski kireç taşı madenlerinde kuruludur. Doğal olarak 18-21°C arasında sabit sıcaklığa sahip bu ortam, hem enerji tasarrufu hem de endüstriyel faaliyetler için ideal koşullar sunar.

Çeşitli İşletmeler

Peynir üretiminden araç depolamaya kadar farklı sektörlere ev sahipliği yapan bu yeraltı şehrinde, yaklaşık 1.600 kişi her gün çalışmaktadır.

11. Yeraltı Bilim Şehri (Singapur)

Alan Sıkıntısına Yaratıcı Çözüm

Nüfus yoğunluğu yüksek olan Singapur, 400.500 metrekarelik bir alanda konumlandırdığı yeraltı bilim şehriyle dikkat çeker. Yaklaşık 4.200 bilim insanı ve araştırmacının çalıştığı bu tesiste, restoranlar ve alışveriş alanları da mevcuttur.

İnovasyonun Merkezi

İleri teknoloji laboratuvarları ve ofisleri, yeraltında bulunmalarına rağmen yüksek verimli havalandırma sistemleri ile donatılmıştır. Bu proje, Singapur’un kısıtlı yüzölçümünü verimli kullanma konusunda dünya çapında örnek gösterilir.

12. Burlington (Birleşik Krallık)

Gizli Nükleer Sığınak

İngiltere’nin Corsham kasabası yakınlarındaki Burlington, 1955’te olası bir nükleer savaş tehdidine karşı inşa edilmiştir. 4.000 kişiyi üç ay boyunca dış dünyadan izole şekilde barındırabilecek donanımdadır.

Kraliyet Ailesi’ne Özel Demiryolu

Telefon santrali, hastane gibi yaşamsal tesislerin yer aldığı bu şehir, İngiliz Kraliyet Ailesi’ni tahliye etmek amacıyla özel bir demiryoluyla Londra-Bristol hattına bağlanmıştır. 1991’den beri aktif olarak kullanılmamaktadır.

13. Napoli Sotterranea (İtalya)

2.400 Yıllık Tarih

Napoli’nin altında yaklaşık 80 kilometrelik bir ağ oluşturan tüneller, ilk olarak Antik Yunanlar tarafından açılmış ve Romalılar döneminde genişletilmiştir. Depo, su kaynağı ve hatta karanlık dönemde karaborsanın merkezi olarak kullanıldığı bilinir.

Bourbon Tüneli’nin Gizemi

19. yüzyılda Kral Ferdinand tarafından inşa edilen Bourbon Tüneli, Kraliyet Sarayı ile askeri kışlalar arasında malzeme taşımak için tasarlanmıştır. Bu tünel, Napoli’nin zengin tarihinin önemli bir parçası sayılır.

14. Guanajuato (Meksika)

Madencilik ve Devrim Tarihi

16. yüzyıldan itibaren gümüş madenciliğiyle gelişen Guanajuato’daki tüneller, 19. yüzyıldaki Meksika Bağımsızlık Savaşı sırasında devrimcilere sığınak olmuştur.

Mumyalar Müzesi

Günümüzde bu tüneller, yakınlardaki Mumyalar Müzesi ile ünlüdür. Doğal yolla mumyalanmış cesetlerin sergilendiği müze, şehrin karanlık tarihine ışık tutar.

15. Pilzen Tarihi Yeraltı Bölgesi (Çekya)

Orta Avrupa’nın En Geniş Tünel Ağlarından

13. ve 19. yüzyıllar arasında oluşturulan Pilzen yeraltı bölgesi, başlangıçta su ve kanalizasyon için kazılmıştır. Zaman içinde bölge, şehrin bira kültürüne hizmet eden dev depolama alanlarına dönüşmüştür.

Arkeolojik Zenginlik

Orta Çağ’dan kalma birçok eserin bulunduğu tüneller, tarihe ilgi duyanlar için bir hazine niteliğindedir. Yiyecek ve bira muhafazası amacıyla kullanılan mahzenler, günümüzde turistik turlara ev sahipliği yapar.

16. Metropolitan Bölgesi Dış Yeraltı Tahliye Kanalı (Japonya)

“Sel Suyu Katedrali”

Tokyo’nun büyük sel felaketlerinden korunması için geliştirilen bu yapı, devasa tankları ve güçlü pompalarıyla dikkat çeker. Her biri Özgürlük Heykeli’ne yakın büyüklükte olan 5 büyük tank, 6 km’lik tünellerle birbirine bağlanmıştır.

Mühendislik Harikası

Ne zaman nehirler taşa veya şiddetli yağışlar yaşansa, sular bu sisteme yönlendirilir ve pompalar sayesinde Edo Nehri’ne aktarılır. İklim değişikliğiyle artan yağışlar, bu tesisin önemini daha da artırmıştır.

17. Sanford Yeraltı Araştırma Tesisi (ABD)

Eski Madenden Bilim Üssüne

Güney Dakota’daki eski Homestake Altın Madeni’nde kurulan Sanford Yeraltı Araştırma Tesisi, 8.000 akrelik alanı ve 19 km uzunluğundaki tünelleriyle bilim dünyasının öncü projelerine ev sahipliği yapar.

Karanlık Madde ve Nötrino Araştırmaları

Burası, kozmik radyasyondan izole bir ortam sunarak karanlık madde ve nötrino çalışmalarını ideal koşullarda yürütme fırsatı yaratır. Yeraltının derinlikleri, evrenin sırlarını çözmeye yardımcı olmaktadır.

18. Wright-Patterson Hava Kuvvetleri Üssü (ABD)

Hangar 18 Efsanesi

Ohio’daki Wright-Patterson Üssü, 1947’de New Mexico’da gerçekleştiği iddia edilen UFO kazasıyla ilişkilendirilir. Hangar 18’de saklandığı söylenen uzaylı kalıntıları, komplo teorilerinin odağı haline gelmiştir.

Sır Perdesi

Yıllar içinde yapılan açıklamalara rağmen, Hangar 18 hakkındaki gizem tam olarak giderilememiştir. Bu durum, meraklılarının bölgeye ilgisini daima canlı tutar.

19. Vivos (ABD)

Modern Nuh’un Gemileri

Robert Vicino liderliğindeki Vivos Group, Kaliforniya’nın Barstow bölgesinde büyük felaketlere dayanıklı yeraltı sığınakları inşa etmektedir. 200 kişiyi barındırabilecek bu sığınaklar, nükleer patlamalara, depremlere ve aşırı iklim koşullarına karşı tasarlanmıştır.

Global Sığınak Ağı

Vicino, bu projeleri genişleterek büyük şehirlerin yakınlarında farklı kapasitelerde sığınaklar kurmayı ve hatta canlı türlerinin DNA örneklerini korumayı planlamaktadır.

20. Mesa Verde (Colorado, ABD)

Anasazi Uygarlığının İzleri

Colorado eyaletinde bulunan Mesa Verde Ulusal Parkı, Anasazi yerlilerinin 12. ve 13. yüzyıllarda inşa ettikleri uçurum evleriyle ünlüdür. Yüksek kayalıklara oyulmuş olan bu evlerin en büyüğü “Cliff Palace”tır.

Kayalıklarda Yaşam

Bu yerleşim yeri, güvenlik ve coğrafi koşullar nedeniyle kayalıklara inşa edilmiştir. Anasaziler, yaşanan büyük bir kuraklık sonucu bölgeyi terk etmek zorunda kalmıştır. Günümüzde birçok Kızılderili kabilesi, kendilerini bu antik halkın torunları olarak görmektedir.

21. Petra (Ürdün)

Antik Dönemin Büyüsü

Ürdün’ün en önemli tarihi miraslarından Petra, MÖ 1550-1229 yılları arasında inşa edildi. Devasa kayalıklar arasında saklı olan şehir, 1812 yılına kadar Batı dünyasınca bilinmiyordu.

Dar Kanyonun Sırrı

Kente ulaşmak için, yüksek kayalıklar arasında uzanan dar bir kanyondan geçmek gerekir. Yolun sonunda karşılaşılan “Hazine” binası, kayalara oyulmuş devasa sütunlu cephesiyle görenleri büyüler. Tarih boyunca ticaret ve tarım merkezi olan Petra, 30 binden fazla nüfusa ev sahipliği yapmıştır.

22. Moose Jaw Tünelleri (Kanada)

İki Farklı Tur Deneyimi

Kanada’daki Moose Jaw Tünelleri’nde “Passage to Fortune” ve “The Chicago Connection” adında iki tur düzenlenir. İlki, 1907’deki Çinli göçmenlerin olası yeraltı yaşamına dair öykülere odaklanır.

İçki Yasağı ve Al Capone Söylentileri

“The Chicago Connection” turu, 1920’lerdeki içki yasağı döneminde tünellerin kaçakçılık amacıyla kullanıldığı söylentilerini konu alır. Al Capone’un burayı kullandığı iddiaları popüler olsa da kesin bir kanıt bulunamamıştır.

23. Wieliczka Tuz Madeni (Polonya)

Yeraltında Sanat

Kraków yakınlarındaki Wieliczka Tuz Madeni, 13. yüzyıldan bu yana işletilen ve 327 metre derinliğe kadar uzanan bir madendir. Ancak burayı özel kılan şey, tuzdan oyulmuş şapeller, heykeller ve dev avizelerle bezeli olmasıdır.

Işığın Büyüsü

287 kilometrelik tüneller ve galerilerle ziyaretçilere açılan madende, tuz göllerinin yüzeyine yansıyan ışık oyunları görülmeye değerdir. Tarihi ve estetik değeriyle UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almaktadır.

24. Portland Şangay Tünelleri (ABD)

19. Yüzyıldan Kalma

Portland’daki Şangay Tünelleri, 19. yüzyılda rıhtımı şehirdeki otel ve barlara bağlamak amacıyla inşa edilmiştir.

İnsan Kaçakçılığı Efsanesi

Popüler söylentilere göre, bu tüneller korsanlar ve insan kaçırmak için kullanılmıştır. Resmî kaynaklarda net bir kanıt bulunmasa da şehir efsanesi, turistlerin ilgisini çekmeye devam etmektedir.

25. Derinkuyu (Türkiye)

Kapadokya’nın Derinliklerinde

Türkiye’nin Kapadokya bölgesinde 1963’te tesadüfen keşfedilen Derinkuyu, dünyanın en büyük yeraltı şehirlerinden biri kabul edilir. 85 metre derinliğe kadar uzanan 18 kattan oluşur.

20.000 Kişiyi Barındırabilen Dev

Yüzlerce oda, tünel, havalandırma bacası ve su kuyusu bulunan bu yapı, savaş dönemlerinde 20.000 kişiyi ve hayvanlarını koruyabilecek kapasiteye sahiptir. Dev taş kapılar ve sofistike havalandırma sistemi, Derinkuyu’nun mühendislik harikasının somut örneklerindendir.

İnsanlığın Uyumu ve Yaratıcılığı

Yeraltı şehirleri, insanlığın hem hayatta kalmak hem de günlük yaşamını sürdürebilmek adına ne denli yenilikçi ve dayanıklı olduğunu gösteren çarpıcı örneklerdir. İster güvenlik ister iklim koşulları nedeniyle olsun, insanlar her daim en ekstrem şartlarda bile yaşayabilecek çözümler üretmiştir. Bu devasa yeraltı kompleksleri, tarihin derinliklerinden günümüz teknolojisine uzanan bir süreci gözler önüne serer.

Modern kentleşme ve nüfus yoğunluğu, gelecekte yeraltı yerleşimlerini daha da popüler hale getirebilir. Enerji tasarrufu, doğal iklimlendirme ve güvenlik avantajları, giderek kalabalıklaşan dünyamız için cazip bir alternatif sunar. Güneşsiz bir yaşamın mümkün olabileceğini ve dahası, bu yaşamın konforlu bir şekilde sürdürülebileceğini bugün birçok örnekte görmekteyiz.

Kaynakça

1. Braudel, F. (1972). The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II. University of California Press.
2. Smith, A. (1989). Urban Archaeology: The Hidden Layers of City Development. Oxford University Press.
3. Davis, N. (2001). Europe: A History. Harper Perennial.
4. Kolb, M. (2005). Ancient Civilizations and Their Underground Worlds. Cambridge University Press.
5. Gül, E. (2016). Kapadokya Yeraltı Şehirleri Üzerine Bir Değerlendirme. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
6. Turner, M. (2008). Subterranean Societies: Hidden Realms and Cultural Developments. Routledge.
7. Foster, L. (2019). Architectural Marvels Beneath Our Feet. The Journal of World Architecture and Planning.

Views: 3